My life
Psychoterapia

Klasyczne objawy wypalenia zawodowego

Spis treści

W ostatnich czasach temat wypalenia zawodowego zaczął wzbudzać duże zainteresowanie, gdyż Światowa Organizacja Zdrowia uznała je za czynnik chorobotwórczy. Nie ma jeszcze jasności, jak w nowej klasyfikacji ICD-10 objawy wypalenia zawodowego zostaną sformułowane – i w którym miejscu!, lecz już teraz mówi się o tym, iż możliwe będzie otrzymanie L4 z jego powodu.

Na ostateczny kształt kategorii diagnostycznych obejmujących tę nową jednostkę chorobową trzeba więc poczekać.

W międzyczasie można się jednak przyjrzeć dotychczasowemu rozumieniu wypalenia zawodowego i zaprezentować obecne, lecz ogólne stanowisko WHO.

Czym jest wypalenie zawodowe – objawy klasyczne

Definicja wypalenia zawodowego zazwyczaj ujmowana była jednakowo przez reprezentantów różnych nauk. Podkreślano w niej zawsze stan psychiczny, który uniemożliwiał zadowalające wykonywanie pracy i prowadził do obniżenia produktywności.

Stąd tematem wypalenia zawodowego zainteresowani są od zawsze również pracodawcy, ale też struktury rządowe badające wpływ wypalenia na gospodarkę.

W literaturze wymienia się kilka grup objawów wypalenia zawodowego:

  • objawy związane ze stresem, jak: zakłócenie rytmów snu i czuwania, zmiany w apetycie, objawy gastryczne i/lub jelitowe, bólowe (psychosomatyczne), zwiększona drażliwość, napięcie psychiczne i wiele innych,
  • objawy psychasteniczne, jak: stale zmęczenie, spadek wydajności, trudności w koncentracji uwagi, abnegacja, trudności w podejmowaniu decyzji i inne,
  • oraz towarzysząca im niechęć do wykonywania pracy oraz kojarzenie z nią swojego zmienionego stanu psychicznego i/lub ogólnego funkcjonowania.

Pierwsze objawy

Od dawna objawy wypalenia zawodowego kojarzone były z pracą trudną, wyjątkowo stresującą, w której narażonym się jest na utratę zdrowia lub tego typu sytuacje trudne – dotyczy to m.in.: policjantów, strażaków czy lekarzy.

W mniejszym stopniu wypalenie kojarzono ze znudzeniem, czyli wzrostem niechęci do pracy na skutek braku zainteresowania nią, co w szerokiej definicji również może być rozumiane w omawianych kategoriach.

„Nie” choroba

Nie może być jednak ujmowane jako choroba, zatem jak można obecnie podejrzewać, w syndromie opracowywanym przez WHO znudzenie pracą się nie znajdzie, nawet jeśli będzie prowadziło do obniżenia wydajności i motywacji do jej wykonywania.

Przyglądając się obrazowi wypalenia zawodowego na przestrzeni ostatnich dekad, należy jednak zauważyć, że pewien czynnik zawsze był w nim ujmowany – dotyczy to pierwotnego zaangażowania pracownika w pracę, jego wysokiej motywacji, a nawet pasji do jej wykonywania.

Wydaje się, że rzeczywiste wypalenie musi być nimi poprzedzone i jest to warunek ujmowania zmian w stanie psychicznym oraz stosunku do pracy w kategoriach wypalenia.

Trudny stan

W przeciwnym razie stan ten będzie trudny do odróżnienia od wielu innych – tylko tak ujmując wypalenie zawodowe można je diagnozować racjonalnie i rzetelnie, wyłącznie jako skutek warunków pracy – a nie innych czynników, co należy podkreślić (mogą to być zaburzenia osobowości, nerwicowe, lękowe i wiele innych).

Można się w tym wypadku przyjrzeć, jak ujmuje ten stan Światowa Organizacja Zdrowia. Ważne będzie, czy przypadkiem jej wstępne kryteria nie zakłócą obrazu tego zaburzenia, a tym samym nie wpłyną na ujawnienie się trudności diagnostycznych – „zlewania się” wypalenia z innymi stanami, w tym takimi, których nie ma w ICD, a należą do nich np. skutki mobbingu w miejscu pracy.

Jak ujmuje wypalenie zawodowe WHO?

Wstępnie należy podkreślić, że WHO uznało wypalenie zawodowe za czynnik – nie chorobowy, lecz stan, który istotnie na zdrowie wpływa. Wobec tego trudno jednoznacznie prognozować powstanie nowej jednostki klasyfikacyjnej – można podejrzewać, że wypalenie zawodowe zostanie dopisane do grupy kategorii diagnostycznej zaburzeń związanych ze stresem.

WHO wymienia trzy podstawowe symptomy wypalenia zawodowego:

  • wyczerpanie i poczucie braku energii,
  • cyniczny lub negatywny stosunek do pracy,
  • oraz wynikającą z powyższego, obniżoną wydolność czy też produktywność i efektywność pracy.

Choć podkreśla się, że w celu rozpoznania wypalenia należy wykluczyć inne zaburzenia, a przede wszystkim nastroju i lękowe, to powyższe kryteria tego nie umożliwiają. Z mojej praktyki w gabinecie psychoterapii My Life w Rzeszowie wynika, że trudne jest zróżnicowanie przyczyn zaburzeń nastroju i innych – tego, czy wynikają z sytuacji w pracy, czy też z innych czynników. Z drugiej strony, nierzadko

Różne wykształcenie

Pacjenci posiadają wypalenie zawodowe, a zgłaszają się po pomoc zupełnie nie kojarząc swojego obniżonego nastroju z warunkami w miejscu pracy. Jeszcze z innej strony – nierzadko po prostu depresja wpływa również na funkcjonowanie w pracy i zdecydowanie obniża chęć jej wykonywania, choć warunki pracy są zadowalające.

Są to z pewnością dylematy, z którymi borykać się będę lekarze, psycholodzy i psychoterapeuci po wprowadzeniu nowej klasyfikacji, o ile wypalenie zawodowe będzie nową jednostką chorobową, a jak się wydaje będzie tylko stanem dopisanym do zaburzeń stresowych.

Na uwagę zasługuje przy tym jeszcze inny czynnik – charakter opisywanego zaburzenia.

„Choroba” trwała czy przemijająca

A dokładnie to, czy jest ono trwałe czy przemijające. Z całą pewnością już teraz można stwierdzić, że ICD-11 tego nie wyjaśni, bo żadna klasyfikacja ICD nigdy wcześniej nie poruszała problematyki etiologii opisywanych zaburzeń (DSM czyniło to w większym stopniu).

Z mojej wiedzy psychologicznej nabytej w gabinecie psychoterapii My Life wynika jednak, iż wypalenie zawodowe jest stanem trwałym.

Wynika to z faktu, iż jest tak od zawsze ujmowane – jako niechęć do pracy wynikająca z gruntownego jej poznania i przepracowania w niej wielu lat, a nie stan emocjonalny związany z trudnościami w pracy. Tym samym wnoszone przez wiele pism obawy dotyczące tego, iż rynek pracy w niektórych sektorach zostanie sparaliżowany przez L4 osób wypalonych zawodowo, są nieuzasadnione.

Zmiana pracy – uwarunkowania

Wypalenie bowiem nie będzie prowadziło do odnowy stanu psychicznego nawet po kilkumiesięcznym odpoczynku – „lekarstwem” na nie będzie wyłącznie przebranżowienie się i zmiana pracy.

Zaznaczyć w tym miejscu należy, że wypalenie zawodowe dotyczy zawodu vel. stanowiska pracy, a nie warunków pracy w określonym zakładzie czy firmie i wynikającego stąd niezadowolenia lub nawet pogorszenia stanu zdrowia.

Najpopularniejsze pytania i odpowiedzi

Co to jest wypalenie zawodowe?

Wypalenie zawodowe to stan emocjonalnego, fizycznego i psychicznego wyczerpania wynikający z długotrwałego stresu w pracy.

Jakie są najczęstsze objawy wypalenia zawodowego?

Typowe objawy to chroniczne zmęczenie, cynizm wobec pracy, spadek produktywności, drażliwość, a także problemy ze snem i koncentracją.

Jak leczyć wypalenie zawodowe?

Leczenie obejmuje psychoterapię, zmianę stylu życia, a czasem zmianę pracy. Pomocne mogą być również techniki relaksacyjne.

Czy wypalenie zawodowe może prowadzić do depresji?

Tak, nieleczone wypalenie zawodowe może prowadzić do depresji oraz innych zaburzeń psychicznych.

Czy można zapobiec wypaleniu zawodowemu?

Tak, dbanie o równowagę między życiem zawodowym a prywatnym, techniki relaksacyjne oraz wsparcie psychologiczne mogą pomóc w zapobieganiu.