W ostatnich czasach temat wypalenia zawodowego zaczął wzbudzać duże zainteresowanie, gdyż Światowa Organizacja Zdrowia uznała je za czynnik chorobotwórczy. Nie ma jeszcze jasności, jak w nowej klasyfikacji ICD-10 objawy wypalenia zawodowego zostaną sformułowane – i w którym miejscu!, lecz już teraz mówi się o tym, iż możliwe będzie otrzymanie L4 z jego powodu.
Na ostateczny kształt kategorii diagnostycznych obejmujących tę nową jednostkę chorobową trzeba więc poczekać.
W międzyczasie można się jednak przyjrzeć dotychczasowemu rozumieniu wypalenia zawodowego i zaprezentować obecne, lecz ogólne stanowisko WHO.
Czym jest wypalenie zawodowe – objawy klasyczne
Definicja wypalenia zawodowego zazwyczaj ujmowana była jednakowo przez reprezentantów różnych nauk. Podkreślano w niej zawsze stan psychiczny, który uniemożliwiał zadowalające wykonywanie pracy i prowadził do obniżenia produktywności.
Stąd tematem wypalenia zawodowego zainteresowani są od zawsze również pracodawcy, ale też struktury rządowe badające wpływ wypalenia na gospodarkę.
W literaturze wymienia się kilka grup objawów wypalenia zawodowego:
- objawy związane ze stresem, jak: zakłócenie rytmów snu i czuwania, zmiany w apetycie, objawy gastryczne i/lub jelitowe, bólowe (psychosomatyczne), zwiększona drażliwość, napięcie psychiczne i wiele innych,
- objawy psychasteniczne, jak: stale zmęczenie, spadek wydajności, trudności w koncentracji uwagi, abnegacja, trudności w podejmowaniu decyzji i inne,
- oraz towarzysząca im niechęć do wykonywania pracy oraz kojarzenie z nią swojego zmienionego stanu psychicznego i/lub ogólnego funkcjonowania.
Pierwsze objawy
Od dawna objawy wypalenia zawodowego kojarzone były z pracą trudną, wyjątkowo stresującą, w której narażonym się jest na utratę zdrowia lub tego typu sytuacje trudne – dotyczy to m.in.: policjantów, strażaków czy lekarzy.
W mniejszym stopniu wypalenie kojarzono ze znudzeniem, czyli wzrostem niechęci do pracy na skutek braku zainteresowania nią, co w szerokiej definicji również może być rozumiane w omawianych kategoriach.
„Nie” choroba
Nie może być jednak ujmowane jako choroba, zatem jak można obecnie podejrzewać, w syndromie opracowywanym przez WHO znudzenie pracą się nie znajdzie, nawet jeśli będzie prowadziło do obniżenia wydajności i motywacji do jej wykonywania.
Przyglądając się obrazowi wypalenia zawodowego na przestrzeni ostatnich dekad, należy jednak zauważyć, że pewien czynnik zawsze był w nim ujmowany – dotyczy to pierwotnego zaangażowania pracownika w pracę, jego wysokiej motywacji, a nawet pasji do jej wykonywania.
Wydaje się, że rzeczywiste wypalenie musi być nimi poprzedzone i jest to warunek ujmowania zmian w stanie psychicznym oraz stosunku do pracy w kategoriach wypalenia.
Trudny stan
W przeciwnym razie stan ten będzie trudny do odróżnienia od wielu innych – tylko tak ujmując wypalenie zawodowe można je diagnozować racjonalnie i rzetelnie, wyłącznie jako skutek warunków pracy – a nie innych czynników, co należy podkreślić (mogą to być zaburzenia osobowości, nerwicowe, lękowe i wiele innych).
Można się w tym wypadku przyjrzeć, jak ujmuje ten stan Światowa Organizacja Zdrowia. Ważne będzie, czy przypadkiem jej wstępne kryteria nie zakłócą obrazu tego zaburzenia, a tym samym nie wpłyną na ujawnienie się trudności diagnostycznych – „zlewania się” wypalenia z innymi stanami, w tym takimi, których nie ma w ICD, a należą do nich np. skutki mobbingu w miejscu pracy.
Jak ujmuje wypalenie zawodowe WHO?
Wstępnie należy podkreślić, że WHO uznało wypalenie zawodowe za czynnik – nie chorobowy, lecz stan, który istotnie na zdrowie wpływa. Wobec tego trudno jednoznacznie prognozować powstanie nowej jednostki klasyfikacyjnej – można podejrzewać, że wypalenie zawodowe zostanie dopisane do grupy kategorii diagnostycznej zaburzeń związanych ze stresem.
WHO wymienia trzy podstawowe symptomy wypalenia zawodowego:
- wyczerpanie i poczucie braku energii,
- cyniczny lub negatywny stosunek do pracy,
- oraz wynikającą z powyższego, obniżoną wydolność czy też produktywność i efektywność pracy.
Choć podkreśla się, że w celu rozpoznania wypalenia należy wykluczyć inne zaburzenia, a przede wszystkim nastroju i lękowe, to powyższe kryteria tego nie umożliwiają. Z mojej praktyki w gabinecie psychoterapii My Life w Rzeszowie wynika, że trudne jest zróżnicowanie przyczyn zaburzeń nastroju i innych – tego, czy wynikają z sytuacji w pracy, czy też z innych czynników. Z drugiej strony, nierzadko
Różne wykształcenie
Pacjenci posiadają wypalenie zawodowe, a zgłaszają się po pomoc zupełnie nie kojarząc swojego obniżonego nastroju z warunkami w miejscu pracy. Jeszcze z innej strony – nierzadko po prostu depresja wpływa również na funkcjonowanie w pracy i zdecydowanie obniża chęć jej wykonywania, choć warunki pracy są zadowalające.
Są to z pewnością dylematy, z którymi borykać się będę lekarze, psycholodzy i psychoterapeuci po wprowadzeniu nowej klasyfikacji, o ile wypalenie zawodowe będzie nową jednostką chorobową, a jak się wydaje będzie tylko stanem dopisanym do zaburzeń stresowych.
Na uwagę zasługuje przy tym jeszcze inny czynnik – charakter opisywanego zaburzenia.
„Choroba” trwała czy przemijająca
A dokładnie to, czy jest ono trwałe czy przemijające. Z całą pewnością już teraz można stwierdzić, że ICD-11 tego nie wyjaśni, bo żadna klasyfikacja ICD nigdy wcześniej nie poruszała problematyki etiologii opisywanych zaburzeń (DSM czyniło to w większym stopniu).
Z mojej wiedzy psychologicznej nabytej w gabinecie psychoterapii My Life wynika jednak, iż wypalenie zawodowe jest stanem trwałym.
Wynika to z faktu, iż jest tak od zawsze ujmowane – jako niechęć do pracy wynikająca z gruntownego jej poznania i przepracowania w niej wielu lat, a nie stan emocjonalny związany z trudnościami w pracy. Tym samym wnoszone przez wiele pism obawy dotyczące tego, iż rynek pracy w niektórych sektorach zostanie sparaliżowany przez L4 osób wypalonych zawodowo, są nieuzasadnione.
Zmiana pracy – uwarunkowania
Wypalenie bowiem nie będzie prowadziło do odnowy stanu psychicznego nawet po kilkumiesięcznym odpoczynku – „lekarstwem” na nie będzie wyłącznie przebranżowienie się i zmiana pracy.
Zaznaczyć w tym miejscu należy, że wypalenie zawodowe dotyczy zawodu vel. stanowiska pracy, a nie warunków pracy w określonym zakładzie czy firmie i wynikającego stąd niezadowolenia lub nawet pogorszenia stanu zdrowia.