Tytułowy temat, zdawałoby się trudny, w literaturze przedmiotu chyba nie był jeszcze rozpatrywany. Być może dlatego, iż odpowiedź na to pytanie jest nieistotna, bo też osobie cierpiącej diagnoza jest obojętna. Ciekawość poznawcza każe się jednak przyjrzeć zarówno depresji, jak i cierpieniu psychicznemu, bo być może z różnic między nimi wynikałyby konsekwencje dotyczące leczenia.
Wiadomo, że im bardziej jest ono ukierunkowane na problem, tym skuteczniejsze.
Należy zatem przyjrzeć się kryteriom diagnostycznym depresji oraz zorientować się, jak definiowane jest cierpienie psychiczne.
Kryteria diagnostyczne depresji
W międzynarodowej Klasyfikacji Zaburzeń i chorób Psychicznych ICD-10 wymienia się następujące kryteria diagnostyczne depresji:
- brak objawów hipomaniakalnych lub maniakalnych na linii życia,
- brak skojarzonego ze stanem psychicznym epizodu spożywania substancji psychoaktywnej i brak zaburzeń organicznych,
- nastrój obniżony w stopniu wyraźnie nieprawidłowym dla danej osoby, utrzymujący się przez większość dnia i prawie każdego dnia, w zasadzie nie podlegający wpływowi wydarzeń zewnętrznych i utrzymujący się co najmniej przez 2 tygodnie,
- utrata zainteresowań lub zadowolenia w zakresie aktywności, które zwykle sprawiają przyjemność,
- zmniejszona energia lub zwiększona męczliwość,
- spadek zaufania lub szacunku do siebie,
- osłabienie koncentracji i uwagi,
- niska samoocena i mała wiara w siebie,
- pesymistyczne, czarne widzenie przyszłości,
- nieracjonalne poczucie wyrzutów sumienia lub nadmiernej, a nieuzasadnionej winy,
- nawracające myśli o śmierci i samobójstwie, albo jakiekolwiek zachowania samobójcze,
- skargi na zmniejszoną zdolność myślenia lub skupienia się, albo jej przejawy takie jak niezdecydowanie lub wahanie się,
- zmiany w zakresie aktywności psychoruchowej, w postaci pobudzenia lub zahamowania (zauważalne subiektywnie lub obiektywnie),
- zaburzenia snu wszelkiego typu,
- zmiany łaknienia.
Czy depresja to cierpienie psychiczne?
Odpowiedź na to pytanie brzmi – tak. Pojawia się zatem kolejne pytanie, które wydaje się tu decydujące: czy istnieją stany cierpienia psychicznego, które nie są depresją? W tym momencie, jak się zdaje, zawiodę oczekiwania czytelnika względem tego artykułu, bo jego tytuł mógł sugerować, iż udzielę jasnej odpowiedzi na podstawowe, zadane tu pytanie.
Nie potrafię jednak tego zrobić (choć spróbuję), gdyż nie zrobiła tego nauka.
Zazwyczaj, gdy owo pytanie pada udziela się jednakowej odpowiedzi – depresja ma swoje kryteria diagnostyczne i zawsze, gdy są one spełnione mamy do czynienia ze stanem chorobowym. Należy jednak zauważyć, że skoro nie opracowano kryteriów diagnostycznych dla naturalnego cierpienia psychicznego, dyskusja zmierzająca do zróżnicowania tych stanów zawsze będzie jedynie błądzeniem po omacku, nie będę jej zatem podejmował.
W tym momencie na ratunek przychodzi właśnie klasyfikacja ICD-10 i tylko ona pozwala na, chociaż wstępne, zróżnicowanie depresji od cierpienia, a także w konsekwencji wskazuje, iż różne są w związku z tym konsekwencje dotyczące leczenia tych stanów, co zostało w tym artykule uznane za problem podstawowy.
Zaburzenia adaptacyjne klasyfikują stan depresji i cierpienia
Stanem tym, który częściowo klasyfikuje poruszany tu problem są zaburzenia adaptacyjne. Ich kryteria diagnostyczne zawierają w sobie zarówno objawy lęku, jak i depresji – wszystkie z powyżej wymienionych.
W praktyce klinicznej prowadzi to do konieczności różnicowania zaburzeń adaptacyjnych od depresji i podstawowym czynnikiem, który na to pozwala jest fakt, iż u osoby w depresji, w przeciwieństwie do cierpiącej na zaburzenia adaptacyjne, nie wystąpiło przed rozwinięciem się syndromu żadne wydarzenie kryzysowe.
Powyższe pozwala udzielić jasnej, na potrzeby niniejszego artykułu, odpowiedzi dotyczącej tego czym jest cierpienie psychiczne. Otóż jest to stan mentalnego bólu, zawierający w sobie wiele objawów zarówno depresji, jak i lęku, który został wyzwolony przez silny stres (również chroniczny) lub kryzys – czyli jakieś trudne wydarzenie życiowe.
Istota rozpoznania problemu
Zatem z psychologicznego punktu widzenia, kiedy stan pacjenta jest zrozumiały i adekwatny względem bodźca, który go wyzwolił, mówimy o naturalnym (normatywnym) cierpieniu psychicznym, a nie depresji (stanie psychopatologicznym).
Jak wnosiłem wcześniej, rodzi to pewne konsekwencje w leczeniu zarówno depresji, jak i cierpienia psychicznego, pomimo tego, iż w obrazie objawów mogą się od siebie nie różnić.
Leczenie stanu normatywnego vs. psychopatologicznego
Należy zaznaczyć, iż zarówno w depresji, jak i zaburzeniach adaptacyjnych podaje się leki i jest to ściśle zależne od nasilenia objawów i zdolności ich znoszenia przez pacjenta. Istnieją natomiast ogólne dyrektywy dotyczące leczenia i tak, w depresji uznaje się za wiodącą metodę zarówno farmakoterapię, jak i psychoterapię, zaś w zaburzeniach normatywnych jest to pomoc psychologiczna.
Kryzys vs objawy
Jej charakter, co można omawiać na przykładzie żałoby jako kryzysu, nie polega jednak na usuwaniu cierpienia czy objawów, z którymi osoba cierpiąca sobie nie radzi. Jest tak, bowiem jak już pisałem, stan żałobnika uznaje się za naturalny.
Nienaturalny w tym wypadku byłby brak cierpienia.
Co więcej, dba się, by te objawy przeżyte zostały, a nie np. były usuwane przez środki psychoaktywne, gdyż może to prowadzić do komplikacji w postaci wytworzenia się żałoby patologicznej – przeżywanej przez wiele lat.
Szybka pomoc
Pomoc psychologiczna zatem polega na chronieniu osoby cierpiącej przed powikłaniami wynikającymi z cierpienia i pozwoleniu jej, przy profesjonalnym wsparciu, na przejście przez kryzys.
Podsumowując, w zakresie pomocy psychologicznej w kryzysie uznaje się, że usuwanie cierpienia nie jest korzystne dla pacjenta. Chroni się go przed powikłaniami wynikającymi z cierpienia i pozwala mu się w pełni je przeżyć, co uznaje się za warunek zdrowia psychicznego.
Leczenie u specjalisty
Leczenie stanu psychopatologicznego, jakim jest depresja, znacząco odbiega od powyższego, gdyż wszystkie działania medyczne i psychologiczne zmierzają do usunięcia objawów choroby. Stąd też wydaje się, że wnoszony w tym artykule problem dotyczący konsekwencji leczenia zależnie od postawionej diagnozy i wyjaśniłem, i podkreśliłem jak duże znaczenie ma ona dla udzielania profesjonalnej pomocy.